ایران و کشف منابع گازی در خزر؛ کم فایده و حسرت بار

بهمن آقایی دیبا

کارشناس حقوق بین الملل در امور دریاها

روسای جمهور پنج کشور ساحلی دریای خزر؛ رژیم حقوقی این دریا هنوز نهایی نشده است

ایران دارای دومین دارنده منابع گازی در جهان است ولی به علت تحریم ها و مشکلات دیگر، ایران حتی صادرکننده مهمی در بازار گاز جهانی نیست.

مقام های ایرانی اخیرا اعلام کرده اند که منابع عظیم جدید گازی در بخش ایرانی دریای خزر کشف شده است.

طبق اخبار منتشر شده میزان منابع جدید گازی در دریای خزر به حداقل ۵۰ میلیارد فوت مکعب (حدود ۱۴۰۰ میلیارد متر مکعب) می رسد.

در شرایطی که هنوز رژیم حقوقی دریای خزر مشخص نشده و معلوم نیست که کدام کشور مالک چه منابع یا مناطقی از کف و آبهای خزر است وضعیت حقوقی این منابع جدید هم در ابهام است.

علاوه بر آن، در حال حاضر داشتن یا کشف منابع جدید نفت و گاز در دریای خزر و حتی نقاط دیگر مساله اصلی در ایران نیست.

موضوع اصلی دولت ایران دسترسی به سرمایه گذاری عظیم و فن آوری به روز برای بهره برداری از منابع انرژی موجود است. تحریم های وضع شده علیه ایران، تاکنون مانع از سرمایه گذاری و بهره برداری صحیح از این منابع شده است.

بهره برداری از منابع نفت و گاز در طرف ایرانی دریای خزر که عمیق ترین بخش آن است (عمق این منطقه تا هزار متر می رسد، در حالی که عمق سواحل خزر در روسیه بسیار کم است) نیاز به سرمایه گذاری و فن آوری در سطح بالاتری نسبت به مناطق دیگر (ازجمله در خلیج فارس) برای ایران دارد.

صنایع نفت و گاز ایران که منبع اصلی در آمدسازی این کشور است، بیش از هر بخش دیگری از تحریم ها لطمه خورده است

در خلیج فارس و بسیاری از نقاط داخل قلمرو خاکی و آبی ایران منابع گسترده انرژی وجود دارند که با سرمایه گذاری کمتر و فن آوری قدیمی تری می توان به راحتی به منابع دست یافت و آنها را به بازارهای مصرف انتقال داد.

در حالی که بهره برداری و انتقال منابع انرژی از عمق دریای خزر، به خصوص در مورد منابع گاز که نیاز به فن آوری خاص و پیچیده تری دارد، به سادگی ممکن نیست.

این فن آوری در حال حاضر در انحصار چند کشور و به بیان بهتر چند شرکت است.

برای نشان دادن وضعیت دشوار ایران در بهره برداری از منابع نفت و گازش، نمونه منابع گازی مشترک ایران و قطر در خلیح فارس بسیار گویاست.

از دست دادن فرصت ها در میادین مشترک انرژی

این منابع از بزرگترین ذخایر یکپارچه جهان و نیز بزرگترین میدان گازی در آب های خلیج فارس است.

در حالی که امیرنشین کوچک قطر در دو دهه اخیر میلیاردها دلار از این ذخایر بهره برداری کرده و می کند، ایرانیان با حسرت شاهد خالی شدن منابع خود در این میدان مشترک گازی هستند.

قطر از برکت این میدان گازی تبدیل به کشوری با یکی از بالاترین سطح در آمد سرانه در جهان شده اما هیچ ساز و کاری برای جلوگیری از سرازیر شدن سهم ایران از این میدان به سوی بخش قطری وجود ندارد.

این وضعیت محدود به منابع گازی پارس جنوبی نیست، و بر اساس گزارش های مختلف، ایران دارای ۱۸ میدان نفتی و گازی مشترک با عربستان سعودی، کویت، بحرین، امارات عربی متحده، عمان و در مرزهای آبی و خاکی با عراق است.

جای خالی ایران در صادرات به اروپا

در حالی که دولت های اروپائی می کوشند اتکای خود را به گاز روسیه کاهش دهند، ایران قادر است که به راحتی با الحاق به طرح های انتقال گاز به اروپا به خصوص پروژه معروف به ناباکو، منافع سرشاری را متوجه اقتصاد بیمار خود کند.

با این همه اما انزوای ایران باعث محرومیت از این در آمدهای سرشار شده است.

تلاش های ایران برای فروختن این انرژی حاصل از این منابع به قیمت های ارزان و پذیرش شرایط تجاری نابرابر مثل معامله گازی با هند و پاکستان در خط لوله معروف به صلح هنوز به هیچ نتیجه ای نرسیده است.

دولتمردان ایران مدعی اند که تحریم های بین المللی و انزوای جهانی از جمله تحریم های وضع شده توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد، هیچ گونه لطمه جدی به کشورشان نزده است.

ولی وضعیت ایران نشان می دهد که صنایع نفت و گاز که منبع اصلی در آمدسازی این کشور است، بیش از هر بخش دیگری از اقتصاد ایران، از تحریم ها صدمه خورده است.

ایران از همه اشکال تحریم ها متضرر می شود و بدون سرمایه گذاری گسترده و بدون فن آوری مدرن، فرصت های بهر برداری از منابع قدیم و جدید خود را از جمله در دریای خزر را از دست می دهد.

>> "FarsiNews" via lissnup in Google Reader http://www.bbc.co.uk/persian/business/2012/01/120108_l23_caspian_sea_gas_oil_persian_gulf_sanctions_iran.shtml